مراحل رشد شناختی در کودکان چیست؟

مدت زمان مورد نیاز مطالعه: 6 دقیقه

رشد شناختی در دوره 1 تا 2 سال

امروزه اکثر متخصصان و کمیسیون بهداشت جهانی در مورد اهمیت رشد و تکامل انسان در دوران کودکی، اتفاق نظر دارند. همچنین بر ضرورت پرداختن به نیازهای تکاملی کودکان خردسال (از لقاح تا 8 سالگی)  به صورت جامع و کل نگر،حرکتی، حسی، ذهنی، رفتاری، گفتار و زبان، عاطفی- هیجانی، اجتماعی و معنوی به جای برخورد جداگانه با ابعاد مختلف رشد و تکامل تأکید می کنند زیرا سریع ترین سرعت رشد مغز مربوط به 2 سال اول زندگی است. هر بعد از ویژگی های رشدی مهم و قابل توجه است. در این قسمت به رشد شناختی کودک در دوره 1 تا 2 سالگی میپردازیم .

در قدم اول تعریفی کلی از رشد شناختی را بیان کنیم :

 رشد شناختی چیست؟

واژه شناخت در لغت به معنی عمل دانستن است و با توجه به تعریف به طور عامیانه رشد شناختی یعنی رشد چیزهایی که برای ما دانستن را ایجاد میکند. عملکرد های شناختی مهم در سال های اولیه کودکی شامل حافظه ، زبان و آگاهی از خود است که حاصل روابط پیچیده و فرآیند های روان شناختی ناشی از رشذ ارتباط مغز است. این رشد ارتباطی حاصل رسش به همراه تجربه است .

مراحل رشد شناختی پیاژه

یکی از مهم ترین نظریه پردازان در رشد شناختی کودک پیاژه است که کودکان را به صورت کاوشگران فعال و با انگیزه ای در نظر داشت که وقتی مستقیما روی محیط تاثیر می گذارند ، تفکر آن ها رشد می کند. وی بیان داشت که ذهن کودک ، ساختار های روان شناختی طوری تشکیل و تغییر می دهد که با واقعیت های بیرونی بهتر مطابقت کنند . به عقیده پیاژه تمام جنبه های شناخت به صورت یکپارچه و منسجم رشد می کنند و تقریبا در زمان یکسانی به شیوه مشابه تغییر می یابند. 

مراحل رشد شناختی پیاژه چیست؟

1. مرحله حسی – حرکتی
2. پیش عملیاتی
3. عملیات عینی
4. عملیات صوری

که ما به مرحله حسی حرکتی کودک خواهیم پرداخت .

قبل از بیان مرحله گفتیم که این رشد ارتباطی مغز که رشد شناختی را موجب می شود حاصل رسش و تجربه است ، یعنی هم رسش دستگاه های عصبی و آمادگی ادراکی ذاتی به همراه تجارب پس از تولد که بسیار مهم است. این دو باعث دو نوع ساخت می شوند:

1. طرحواره ادراکی
2. پاسخ شرطی شده

کودک از همان زمان نوزادی شروع به بازنمایی از تجاربش می کند یعنی به تجارب خود معنی می دهد و واقعه های زندگی را به هم مرتبط می کند که به این طرحواره می گویند . مثلا در حواس 5 گانه : بوی مادر، شکل مادر، صدای مادر. دقیق تر یعنی طرحواره وی از چهره شکلی بیضی که دو دایره به صورت افقی در آن است.

عموما کودک به دلیل تفاوتی که بین تجارب قائل می شوند به پدیده هایی که متفاوت از قبل باشد و برایش عجیب باشد بیشتر توجه می کند. فرآیند حافظه، زبان نیز به رشد ساخت طرحواره ها و رسیده به اهداف شان کمک می کند. با این طرحواره ها کودک وقایع جدید را سازماندهی و با شرایط مختلف خود را انطباق می دهند که باعث رشد شناختی او می شود .

روش دیگر برای ساخت رفتار ها ، شرطی شدن است که عبارت است از یادگیری ارتباط بین پدیده ها. بین یک محرک و رفتار یک بازتاب ایجاد می کند . مثلا : حرکات مکیدن در پاسخ به مایع شیرین، یا اگر صدایی مرتبط تکرار کنیم بعد آب قند به کودک دهیم کودک شروع به مکیدن میکند؛ بعد از تکرار بارها این عمل کودک یاد میگیرد صدا پیشگویی از آب قند است لذا شروع به مکیدن می کند. دسته ای دیگر از شرطی شدن به وسیله چیزی که کودک متعجب ، هشیار یا ارضاء کند که یک نوع تقویت کننده آن رفتار برای کودک می شود. این نوع ساخت کمک به یادگیری در کودک می کند و باعث تغییر رفتار و رشد شناختی می شود. مثل (غذا خوردن با قاشق که مهارت عملی حاصل رشد شناختی است)

حال با توجه به نظریه پیاژه به جزئیات این مرحله از رشد شناختی کودکان می پردازیم:

کسب دانش از طریق حرکات و احساسات در کودک

مرحله حسی – حرکتی در کودک

این مرحله از نوزادی تا 2 سالگی است که در این بخش به 1 تا 2 سالگی را بررسی می کنیم :

از 12 ماهگی تا 18 ماهگی

کودکان نوپا در این بازه رفتار هایی را با تغییر تکرار می کنند. درواقع کشف حقایق با کمک آزمون. خطا مثل: سارا با پرت کردن اشیا از پله ها یا جاهای مختلف انواع پرت کردن را امتحان می کند. این روش اکتشافی عمدی است تا بتواند بهتر مسائل را درک کند .

در مثالی دیگر رضا فهمید که چگونه با چرخاندن شکل، آن را با سوراخ جعبه جور کند تا به داخل آن بیفتد؛ یا از تکه چوبی برای بدست آوردن اسباب بازی دور از دسترس اش استفاده کرد. این ها همه روش پیشبرد حل مسئله کودکان در این بازه است. آن ها با آزمایش کردن و یا همان اکتشاف عمدی مسئله را حل می کنند. این آزمایش به آن ها کمک می کند که در چند محل به دنبال اسباب بازی خود باشند. کودک می تواند شئ پنهان شده را در چند مکان جستجو کند. مثلا : آریا به دنبال ماشین اسباب بازی خود که مادرش زمانی که حواسش بود در زیر مبل پنهان کرده می رود. کودک میتواند اشیا یا موجودات را نامگذاری کند مثل گربه یا سگ.

از لحاظ رشد زبان نیز در پایان این دوره ، 50 کلمه می توانند تولید کنند.

از  18 تا 2 سالگی 

کودک توانایی ایجاد بازنمایی ذهنی را دارد یعنی تجسم درونی اشیا و اطلاعات ذهن خود را می تواند دستکاری کند مثل  تصاویر ذهنی اشیا، افراد، مکان ها و  مفاهیم یا طبقاتی که برای اشیا دارند و یا رویداد های مشابه را دسته بندی می کنند.

ما از تصویر ذهنی که داریم برای ردیابی اعمال خود وقتی چیزی را گم کردیم یا تقلید از رفتار کسی که مدت ها مشاهده کردیم ، استفاده می کنیم . این کودک ها به جای کوشش و خطا، به راه حل ها دست می یابند یعنی در ذهنشان آزمایش و با استفاده از تجربه ها پاسخ دهند. در این بازه عموما کودکان از رفتار شما تقلید می کنند. آن ها سعی در تکرار رفتار های مادر یا پدر در شرایط مختلف را دارند حتی نوع نشستن مادر و پدر. اگر توجه کنید دختر ها کفش مادرشان را می پوشند، هنگام نماز خواندن با شما ادای نماز خواندن، ادای کتاب خواندن، بازی با ظروف آشپزخانه، آرایش کردن مادر و… هر چیزی که بتوانند ببینند را به خوبی یاد میگیرند.

نکته ای دیگر در این بازه قادر به یادآوردن و کپی کردن رفتار الگو هایی که حضور ندارند هستند مثلا پیدا کردن اسباب بازی دور از دید و توجه، زیر پوششی به داخل جعبه جابه جا شده است. همچنین قادرند بازی های وانمودی را انجام دهند و یک مهارت بهبود یافته برای دنبال کردن دستورالعمل های شما دارند. در پایان این مرحله نماد های ذهنی کودک ابزار مهم تفکر شناختی کودک می شود.

مرحله ی رشد زبان در دوره ی 18 تا 2 سالگی چگونه است؟

از لحاظ رشد زبان نیز در پایان این دوره 200 تا 250 کلمه را تولید می کنند و توان ترکیب دو کلمه با هم را دارند. رشد زبان نیز در این مرحله در پیشرفت رشد شناختی و ارتباطی کودک بسیار موثر و حائز اهمیت است.

امیدوارم آگاهی ای از رشد شناختی کودک در این بازه سنی بدست آورده باشید در مطالب بعدی به ویژگی های رشدی دیگر حوزه ها در این بازه خواهیم پرداخت.

شادآموز را در اینستاگرام دنبال کنید:

منبع :

1. کتاب روانشناسی رشد یک ( از لقاح تا کودکی) ؛ نویسنده : لورا برگ
2. کتاب رشد و شخصیت کودک ؛ نویسنده : پاول هنری ماسن