مدت زمان مطالعه: 5 دقیقه
وسواس کودک چیست، چه علائمی دارد و چطور درمان میشود؟
اختلال وسواس فکری اجباری (OCD) باعث ایجاد افکار ناراحت‌کننده‌ای میشود که وسواس نامیده میشود. همچنین باعث میل به انجام رفتارهایی به شکل اجبار میشود. وسواس کودک به شکل یک چرخه استرس زا، او را درگیر افکار، اضطراب و تشریفات رفتاری میکند.
علت وسواس کودک چیست؟
هنوز دلایل وسواس کودک به طول کامل مشخص نیست. اما ترکیبی از ارثیه خانوادگی، سابقه استرس و اضطراب در کودک و خانواده و بروز وقایع تروماتیک و آسیب می‌تواند در این اختلال دخیل باشد. در برخی موارد، کودک پس از ابتلا به یک بیماری عفونی دچار وسواس میشود.
وسواس یکی از اشکال اضطراب است که در حدود 3 درصد از کودکان دیده میشود. والدین نقش مهمی در تشخیص علائم اولیه وسواس کودک دارند که به تسریع درمان و بهبود نتایج کمک میکند. در ادامه پیش دبستانی شادآموز شما را با علائم و روش‌های درمان وسواس در کودکان آشنا میکند.
علائم وسواس کودک
وسواس به دو بخش افکار و رفتار تقسیم میشود. در قسمت افکار وسواسگونه، کودک بارها و بارها فکری به ذهنش خطور میکند و نمی‌تواند جلوی آن فکر را بگیرد. برای مثال، احساس میکند دستهایش کثیف هستند و باید آنها را تمیز کند یا بیمار است و مادرش باید از او مراقبت کند. علائم اختلال وسواسی-اجباری شامل افکار استرس‌زایی میشود که بارها و بارها به ذهن خطور می‌کنند. کودک مبتلا به OCD نمی‌خواهد به این چیزها فکر کند، اما احساس میکند که نمی‌تواند این افکار را متوقف کند. والدین این نوع وسواس را به شکل ترس یا نگرانی شدید می‌ببینند. افکار وسواسگونه در کودکان خود را به شکل ترس شدید یا نگرانی نشان میدهد. کودکان وسواسی درباره موارد زیر به شدت احساس ناراحتی می‌کنند:
- میکروب، کثیفی، بیماری، جراحت یا آسیب
- بیماری، مرگ یا آسیب به یکی از نزدیکان و عزیزان
- ترس از بیماری، آسیب و جراحت دیگران
- چیزهایی که اشتباه به یا نامناسب به نظر می‌رسند
- ترس از به وقوع پیوستن افکار بد
- مرتب نبودن چیزها و وسایل
- نگرانی در مورد اشتباه کردن
رفتارهای اجباری وسواس کودک
افکار وسواسی به رفتارهای اجباری می‌انجامند که باید به صورت تشریفات خاص انجام شوند تا کودک احساس بهتری پیدا کند و از استرس خلاص شود. این رفتارها به عنوان استراتژی تسکین استرس و پرهیز از وقوع افکار بد انجام میشود، اما به صورت یک چرخه معیوب باعث تشدید افکار وسواسی پس از مدت کوتاهی می‌شوند.
رفتارهای وسواسی به دنبال افکار وسواسی در کودک به وجود می‌آیند. کودک این رفتارها را انجام میدهد تا احساس بهتری پیدا کند و از ترس و اضطراب خلاص شود. اما انجام آنها، نه تنها باعث آسایش کودک نمی‌شود، بلکه به محرکی برای شروع افکار وسواسی تبدیل می‌شوند. و این چرخه ادامه می‌یابد. والدین ممکن است متوجه شوند که کودک رفتارهای غیرعادی مانند موارد زیر دارد:
- وسایل را به طور غیر معمول لمس میکند، ضربه می‌زند، یا به روش‌های غیرعادی قدم برمی دارد.
- بارها و بارها وسایل را مرتب میکند.
- کلمات، عبارات یا سوالات را تکرار میکند.
- شک‌های زیادی دارد و در انتخاب مشکل دارد.
- داشتن تردیدهای زیاد و ناتوانی در انتخاب کردن
- بیش از حد نیاز خودش/دستهایش را می‌شوید یا تمیز میکند.
- برای انجام کارها زمان زیادی صرف می کند – مانند لباس پوشیدن، دوش گرفتن، غذا خوردن، انجام تکالیف.
وسواس کودک ممکن است تنها در افکار، رفتار یا هر دو باشد.
احساسات در کودک مبتلا به وسواس
علائم وسواس برای بچهها سخت است. در ابتدا به نظر می‌رسد که انجام رفتارهای جبری به او کمک میکند تا اضطراب کمتری داشته باشد. اما به تدریج تعداد رفتارهای جبری بیشتر میشود و از کودک زمان و انرژی بیشتری میگیرند. به همین دلیل کودک نمی‌تواند از فعالیت‌های معمول خود لذت ببرد. افکار، احساسات و تشریفات وسواسی تبدیل به یک چرخه استرس‌زا می‌شوند و تمرکز در مدرسه، تفریح با دوستان، خوابیدن یا استراحت را برای او دشوار می‌کنند. بنابراین، وسواس در جنبه‌های مختلف زندگی کودک اختلال ایجاد میکند. علائم وسواس در کودک عبارتند از:
- اضطراب و نگرانی
- ناامیدی و تحریک‌پذیری
- غم و خستگی
- احساس ناراحتی در صورت ممانعت دیگران از انجام رفتارهای وسواسی
- نیاز به دریافت تایید مداوم از سوی دیگران
برخی از کودکان افکار وسواسگونه، ترس و رفتارهای اجباری خود را از والدین پنهان می‌کنند و از وسواس خود احساس شرم می‌کنند. به همین دلیل، گاهی مشاهده میشود که والدین دیرهنگام متوجه وسواس کودک می‌شوند یا به دلیل مزمن بودن، آنها را بخشی از شخصیت فرزندشان تلقی می‌کنند. تشخیص زودهنگام مانع از ریشه دواندن وسواس در کودک و درگیر کردن او در بزرگسالی میشود. با کودک صحبت کنید مثلا به او بگویید: “متوجه شده‌ام که وسایلت را زیاد مرتب می‌کنی و این باعث شده مضطرب به نظر برسی.”
وسواس فکری-عملی در کودکان جز اختلالات اضطرابی است و نشانه وجود اضطراب پنهان در کودکان است. بسیاری از کودکان خود قادر به درک ماهیت رفتارهای خود نیستند، چراکه درکی از انواع احساسات و تفاوت بین آنها ندارند. از این رو، آگاهی والدین اهمیت زیادی دارد. والدین باید از علائم وسواس کودک آگاهی داشته باشند، تا بتوانند با بروز نشانه‌ها در اسرع وقت درمان کودک را شروع کنند.
در عین حال، تمایز بین عادت کودکانه و وسواس ضروری است. برخی از کودکان برای خواب و غذا خوردن تمایل به داشتن یک آیین خاص دارند. از آنجا که وجود تشریفات و رفتارهای تکراری از نشانه‌های وسواس است، تمایز بین رفتار عادی با وسواس اهمیت دارد.
به عنوان مثال، کودک ممکن است در مقطعی از زندگی خواستار آن باشد که قبل از خواب روال خاصی را طی کند. مثلا، مرتب کردن تمام عروسک‌ها با نظم خاص در گوشه تخت، مرتب کردن لباس‌ها و موهای عروسک ها، قصه خواندن برای آنها، و بعد به خواب رفتن. وسواس‌ها و اجبارهایی که زندگی فرزند یا خانواده را مختل نمی‌کند، معمولاً جای نگرانی نیست. بنابراین، مهمترین تمایز بین یک تشریفات رفتاری عادی با رفتار وسواس گونه، زمان و اضطراب است. رفتارهای وسواسی زمان زیادی میگیرند و مانع بزرگی برای زندگی و فعالیت‌های عادی کودکان هستند.
وسواس کودک چطور درمان میشود؟
اختلال وسواس خود را به شکل وسواس فکری-عملی نشان میدهد که در آن فرد دچار افکار وسواسگونه میشود که برای رهایی از آنها به یک سری اعمال اجباری روی می آورد تا احساس خلاصی کند و این چرخه مدام ادامه پیدا میکند. درمان وسواس در کودکان به روش شناختی و نیز بازی درمانی انجام می‌گیرد. در درمان، بچهها مهارتهای مقابله و آرام کردن اضطراب را یاد میگیرند و به آنها آموزش داده میشود که بدون انجام رفتارهای جبری با ترسهای خود روبه رو شوند. برخی از کودکان نیز به دارو نیاز دارند که بسته به شدت اختلال و طبق نظر روانپزشک برای کودک تجویز میشود.
درمان زمانی بهترین نتیجه را دارد که والدین پیگیر درمان فرزندشان باشند و نکات گفته شده توسط درمانگر را رعایت کنند. به این ترتیب، والدین می‌دانند چطور در برابر رفتارهای کودک واکنش نشان دهند، رفتارهای او را مدیریت کنند و از او حمایت روانی به عمل آورند.
مقاله ی تیک عصبی کودک از شادآموز را بخوانید.
راه های کمک به کودک وسواسی
در صورتی که به وجود وسواس در فرزندتان مشکوک هستید، با او حرف بزنید. به شیوهای حمایت کننده صحبت کنید، گوش دهید و عشق خود را نشان دهید. به نکته‌ای اشاره کنید که وضعیت را دقیق نشان میدهد: “من متوجه شده ام که دائم اسباب‌بازی‌هایت را مرتب می‌کنی و از اینکه آنها نامرتب شوند، ناراحت می‌شوی. وقتی وسایلت جابه جا می‌شوند، ناراحت می شوی؟ برای او روشن کنید که اوضاع می‌تواند ساده‌تر و بهتر از این باشد و شما می‌توانید به او کمک کنید.
قرار با یک روانشناس کودک تنظیم کنید تا بتواند با کودک صحبت کند، علائم را بررسی کند و به او کمک کند. دقت کنید که در طول پروسه درمان باید صبور باشید. درمان وسواس کودک یک فرآیند زمان بر است. اغلب به جلسات درمانی متعدد نیاز است و لازم است تکنیک‌های آموزش داده شده را انجام دهید تا بتوانید حمایت لازم را از کودک به عمل آورید و به او اطمینان دهید که وسواس تقصیر او نیست.
با روانشناس کودک صحبت کنید. تشخیص وسواس کودک ساده نیست و این طور نیست که هر کودکی که حاضر نیست به خاک دست بزند یا دستهایش را مرتب می‌شوید، وسواسی است. برای تشخیص دقیق، باید با روانشناس کودک مشورت کنید. روانشناس با کودک صحبت میکند، علائم او را بررسی میکند و با او مصاحبه‌ای به عمل می‌آورد. پس از تشخیص، روانشناس در مورد گزینه‌های درمان یا اصلاح سبک زندگی با شما صحبت خواهد کرد و آموزش‌های لازم را به شما میدهد.
از سوی دیگر، در درمان وسواس کودک مشارکت کنید. بخشی از درمان، آموزش دادن به والدین در مورد چگونگی واکنش به علائم وسواس فرزندشان است. با استفاده از توصیه‌های روانشناس برای مقابله با موقعیت‌های سخت آمادگی خواهید داشت و می‌دانید در هر موقعیت چطور باید واکنش نشان دهید. رفتار غلط والدین می‌تواند باعث مزمن شدن وسواس شود.
صبور باشید. غلبه بر وسواس یک فرآیند است و باید جلسات درمانی متعددی را طی کنید. حتما طول درمان را تکمیل کنید. از تلاش و پیشرفت فرزندتان، حتی کوچک‌ترین آن، تقدیر کنید. به او یادآوری کنید که وسواس تقصیر او نیست و همه چیز در حال بهتر شدن است.
مقالات مرتبط:
تحقیقات هنوز روشن نساخته که دلیل وسواس کودک چیست. احتمال می‌رود مسائل ارثی و عصبی در آن دخیل باشند. محیط و الگوگیری از رفتار والدین نیز در آن موثر است. ما در پیش دبستانی شادآموز تلاش می‌کنیم با بهره‌گیری از بازی با رنگ، خاک، گل سفال و غیره ترس از کثیف کاری را در کودکان از بین ببریم که یکی از رایج‌ترین وسواس هاست. در صورتی که علائم وسواس را در کودک خود مشاهده می‌کنید، با روانشناس کودک مشورت کنید.
شاد آموز را در اینستاگرام دنبال کنید:
منبع:
من بچم خیلی وسواس داشت با بازی درمانی خیلی بهتر شد