مدت زمان مطالعه: 11 دقیقه
رشد شناختی و حرکتی از تولد تا 1 سالگی: همه آنچه والدین باید بدانند
اولین لبخند اولین قدم، اولین کلمات، همه و همه در یک سال اول رخ می‌دهند و والدین مشتاق به اشتراک‌گذاری نقاط عطف رشد شناختی و حرکتی کودک با خانواده و دوستان هستند. هر ماه، کودک مهارتهای مهمی را به دست می‌آورد که به عنوان بلوک‌های سازنده برای رشد و تکامل کودک عمل می‌کنند.
پزشک اطفال یا پرستار ارائه مراقبت‌های بهداشتی در طول معاینات فرزندتان، نقاط عطف پیش‌بینی‌شده را با شما در میان می‌گذارد. اما دانستن اینکه چه زمانی کودک معمولاً به نقاط عطف رشد می‌رسد می‌تواند به والدین کمک کند تا تأخیرهای رشدی را زود تشخیص دهند و به دنبال دریافت خدمات درمانی و توان بخشی مناسب باشند.
این دو مقاله از شاد آموز نقاط عطف رشد کودک 4 ساله و نقاط عطف رشد کودک 5 ساله را کامل بررسی کرده است.
مهارتهای حرکتی از 4 تا 18 ماهگی
نقاط عطف رشد به پنج دسته تقسیم می‌شوند:
- مهارتهای حرکتی درشت. این مهارت‌ها شامل ماهیچه‌های بزرگ بدن (تنه، بازوها، پاها و گردن) می‌شود. نمونه‌هایی از مهارتهای حرکتی درشت شامل کنترل سر، نشستن، ایستادن، راه رفتن، دویدن، پریدن و دوچرخه سواری است.
- مهارتهای حرکتی ظریف. این مهارت‌ها به حرکات دقیق دستها و انگشتان نیاز دارند: برداشتن لوبیا، نوشتن با مداد یا خودکار، نقاشی کردن، یا نواختن فلوت.
- توانایی‌های زبانی. مهارتهای اولیه زبان شامل برقراری ارتباط از طریق حالات چهره، حرکات بدن، گریه کردن، غر زدن و خندیدن است. نوزادان با کار روی این مهارتهای اولیه تلاش می‌کنند تا توانایی برقراری ارتباط خود را با استفاده از کلمات توسعه دهند.
- مهارتهای اجتماعی و بازی. این مهارت‌ها برای تعامل و بازی با دیگران و برای حل مشترک مشکلات ضروری است. این مهارت‌ها شامل بخشیدن، به اشتراک گذاری، نوبت گرفتن و همراهی با دیگران در بازی هستند.
مهارتهای شناختی. این مهارت‌ها شامل حل مشکلات، سازگاری با موقعیت‌های جدید و تشخیص درست از نادرست می‌شود.در ادامه جدول زمانی رسیدن به نقاط عطف رشد شناختی و حرکتی و سایر مهارت‌ها در طول سال اول تولد را مرور می‌کنیم.
صفر تا دو ماهگی
در این سن هنوز حواس کودک در حال رشد است و در حال آزمایش دنیای اطراف خود است تا به درک بهتری از دنیای عجیب اطراف برسد. رشد شناختی و حرکتی نوزاد در این سن پیشرفت ملموسی نخواهد کرد، اما در واقعیت در حال پایه‌سازی برای رشد در ماه‌های آینده است.
مهارتهای حرکتی درشت
- در طول تغذیه می‌مکد، قورت میدهد و نفس می‌کشد.
- رفلکس‌های قوی نشان میدهد: سر را برمی گرداند و به دنبال سینه مادر می‌گردد.
- زمانی که روی شکم دراز می‌کشد، سر را به‌طور لحظه‌ای حدود 45 درجه بلند میکند.
- از موقعیت سفت جنینی، می‌تواند بازوها و پاها را تغییر حالت دهد و باز کند.
مهارتهای حرکتی ظریف
- دستها را به صورت مشت‌های محکم نگه میدارد و سپس به تدریج شروع به باز کردن انگشتان میکند.
- رفلکس کف دست دارد (دستش را دور یک انگشت می‌بندد).
- برای نگه داشتن جغجغه تلاش میکند.
توانایی‌های زبانی
- صداهای آشنا (والدین، خواهر و برادر، مراقب) را تشخیص میدهد.
- به طور کلی گریه میکند (هنوز برای نیازهای مختلف گریه‌های متفاوتی ندارد؛ در این مرحله، با اولین نشانه گرسنگی، شیردهی را باید آغاز کنید و نباید منتظر گریه نوزاد باشید؛ علائمی که نشان میدهد نوزاد به اندازه کافی شیر میخورد را بشناسید.)
مهارتهای اجتماعی و بازی
- به اعمال آرام بخش مانند تکان دادن، آواز خواندن، در آغوش گرفتن نوزاد یا ماساژ پاسخ میدهد.
- دوره‌های کوتاه بیداری دارد.
- والدین را با چشم دنبال میکند (به وضوح حدود 30 سانت یا فاصله بین صورت مادر و نوزاد را در هنگام شیردهی می‌بیند)
مهارتهای شناختی
- فرض میکند که ابراز ناراحتی‌اش با تلاش والدین برای آرام کردن او همراه می‌شود.
- شروع به توسعه اعتماد به اطرافیان میکند.
- اگر نیازهایش به سرعت به اندازه کافی برآورده نشود، سر و صدا میکند.
- به صداها واکنش نشان میدهد.
- متوجه می‌شود که نشانه‌ها پاسخ‌های قابل پیش بینی ایجاد می‌کنند.
2 تا 4 ماهگی
رشد شناختی و حرکتی شیرخوار در این سن باید به دقت مورد نظارت قرار گیرد. در صورتی که شیرخوار نتوانسته مهارتهای مرحله قبل را به دست بیاورد، باید توسط پزشک اطفال بررسی شود. در ادامه مهارتهای مختلفی را بررسی می‌کنیم. اما از میان آنها توانایی دنبال کردن اشیا بسیار مهم است، چراکه ناتوانی در انجام این کار می‌تواند نشان‌دهنده مشکل بصری و مغزی باشد. درست به همین ترتیب، برنگرداندن سر در پی وقوع یک صدای جالب توجه، نشان دهنده مشکل شنوایی است.
مهارتهای حرکتی درشت
- سر را بالاتر از پایین تنه می‌برد.
- از پشت به پهلو، از شکم به طرف دیگر غلت میخورد.
- در حالت ایستاده وزنش را روی پاها تحمل میکند.
- هنگام خوابیدن روی شکم، روی ساعدها قرار میگیرد.
- هنگام خوابیدن روی شکم، سر و سینه را بلند میکند.
- هنگام دراز کشیدن روی شکم، پاها را دراز میکند و لگد می‌زند.
در ادامه ی این قسمت شاید بخواهید بیشتر در رابطه با تاخیر در غلت زدن نوزاد از شادآموز را بخوانید.
مهارتهای حرکتی ظریف
- دست هایش را جلوی صورت می‌برد و با آنها بازی میکند.
- به موها و لباس‌های هر کسی که در نزدیکی اوست، چنگ می‌زند.
- جغجغه را با دست نگه میدارد.
- به اشیاء آویزان با دست ضربه می‌زند.
توانایی‌های زبانی
- صداهای مختلفی تولید میکند، آواهای تک صدایی و جیغ.
- غان و غون میکند، جیغ می‌کشد، و غرغر میکند.
- «اوه-اوه» و «آآآآآآ» میکند.
- بر اساس نیاز گریه میکند (مثلاً به دلیل نیاز به تعویض پوشک در مقایسه با احساس تنهایی، گریه مشخصی دارد؛ منتظر نمانید تا کودکتان گریه کند تا به او غذا بدهید)
- از طریق حرکات بدن، تکان دادن دستها و پاها و باز کردن دستها ارتباط برقرار میکند.
مهارتهای اجتماعی و بازی
- لبخند می‌زند و احساسات – شادی و غم را نشان میدهد.
- با مکیدن دستها خود را آرام میکند.
- چهره انسان را دوست دارد، تماس چشمی را حفظ میکند و حرکات صورت را تقلید میکند.
مهارتهای شناختی
- علت و معلول را می‌شناسد.
- متوجه می‌شود که اعمال باعث واکنش دیگران می‌شود، لبخند زدن باعث لبخند زدن فرد مقابل می‌شود.
- سر را به سمت صدای ایجاد شده می‌چرخاند.
- در صورت عدم تغییر در فعالیت، با گریه یا هیاهو، خستگی خود را نشان میدهد.
- متوجه می‌شود که اشیاء نام دارند.
4 تا 6 ماهگی
کودک در این سن دیگر یک نوزاد محسوب نمی‌شود. در این سن، هوشیارتر به نظر می‌رسد و به اکتشاف دنیای اطرافش علاقه دارد. رشد شناختی و حرکتی شیرخوار در این سن هنوز کم به نظر می‌رسد، اما مبنای مهارتهای بسیار مهم در سنین بالاتر است. در شش ماهگی، شیرخوار آماده شروع دستیابی به نقاط رشد مهمی است.
مهارتهای حرکتی درشت
- در صورت کمک یا تکیه بر بالش می‌تواند بنشیند (هر چند که در این سن هنوز به نظارت والدین نیاز است)
- هنگام دراز کشیدن روی شکم سر را 90 درجه بالا نگه میدارد.
- وقتی روی شکم دراز می‌کشد، دستها را بالا می‌برد.
- هنگام نگه داشتن سر، به خوبی آن را کنترل میکند.
- مینشیند و روی دستها به جلو خم می‌شود، حالت سه پایه.
- هم جلو به عقب و هم پشت به جلو می‌تواند غلت بزند.
- موقعیت قبل از خزیدن را به خود میگیرد که در آن سر و بخشی از شکم را بالا میگیرد.
مهارتهای حرکتی ظریف
- با یک دست می‌تواند بدون اشتباه و به طور دقیق یک شی را بردارد.
- موقعیت دست مورد نیاز برای گرفتن اشیاء خاص را از پیش تعیین میکند. دستش را جلوتر یا عقب‌تر نمی‌برد.
- به اشیاء اشاره میکند.
- اجسام کوچک را در کف دست نگه میدارد.
- اجسام را از دست به دهان منتقل میکند.
توانایی‌های زبانی
- با غان و غون کردن توجه والدین را جلب میکند.
- برای نیازهای مختلف از صداهای مختلف استفاده میکند.
- صداها و حرکات اطرافیان را تقلید میکند.
- با بالا بردن دست و گردن، از دیگران می‌خواهد او را بغل کنند.
- با دیدن طرف غذا پیش بینی میکند که موقع غذا خوردن است.
- به رنگ‌ها علاقه نشان میدهد.
- لبخند می‌زند و صدا می‌زند تا والدین حرکاتش را تقلید کنند.
- حرکات صورت دیگران را تقلید میکند.
مهارتهای شناختی
- می‌آموزد که با انجام کدام صداها و اعمال به احتمال زیاد پاسخ دلخواه را دریافت میکند.
- اجسام متحرک را با چشم دنبال میکند.
6 تا 8 ماهگی
رشد شناختی و حرکتی کودک به حدی رسیده است که او به یک محقق و کاشف کوچک بدل شده است. می‌تواند اشیای اطرافش را به نحوی آزمایش کند تا از آنها چیزهای جدیدی یاد بگیرد. برای مثال، می‌تواند بارها و بارها یک قطعه را در سوراخ‌هایی با ابعاد متفاوت فرو کند تا بالاخره از سوراخ مناسب رد شود. تلاش برای یادگیری از محیط به عادت ناراحت‌کننده پرت کردن اشیا ختم می‌شود. هر چند برای والدین خوشایند نیست، اما نشان‌دهنده کنجکاوی کودک برای آزمایش عواقب کارش است.
مهارتهای حرکتی درشت
- بدون پشتیبانی مینشیند.
- حرکت‌های مربوط به قبل از دوره چهار دست و پا رفتن شروع می‌شود: بلند کردن زانوها از زمین، قیچی کردن، تکان دادن.
- برای رسیدن به اجسام فراتر از طول بازویش، خود را می‌کشد.
مهارتهای حرکتی ظریف
- از دستها برای بررسی اشیاء کوچک استفاده میکند.
- اجسام را از دستی به دست دیگر منتقل میکند.
توانایی‌های زبانی
- مصوت‌ها و صامت‌ها را کنار هم قرار میدهد.
- از زبان برای تغییر صدا استفاده میکند.
- می‌گوید «دادا، بابا» (البته به‌طور غیر اختصاصی)
مهارتهای اجتماعی و بازی
- به نام پاسخ میدهد.
- دالی بازی میکند.
مهارتهای شناختی
- وقتی اسباب بازی‌ها به زمین می‌افتند به زمین نگاه میکند.
- موقعیت اشیاء نیمه پنهان را مشخص میکند.
- به صورت بصری و با گذاشتن اشیا در دهان آنها را کاوش میکند.
8 تا 10 ماهگی
در این سن نیز باید توجه ویژه‌ای به رشد شناختی و حرکتی کودک شود، چراکه مهارتهای مهمی را باید تا این سن کسب کرده باشد و تثیبت شده باشد، از جمله گردن گرفتن، چرخاندن سر با شنیدن صدا و برخی مهارتهای حرکتی. تأخیر در یک یا دو جنبه از رشد، چندان مهم نیست و کودک ممکن است در ماه‌های آینده این تأخیر را جبران کند. بنابراین، والدین باید کلیت رشد او را در تمام جوانب در نظر بگیرند، نه صرفاً یک یا دو حوزه. مهارتهای زبانی او در این سن بیشتر می‌شود و کودک شروع به آزمایش با صداها و لحن‌های مختلف میکند. با این حال، اگر کودک تا این سن هنوز نمی‌تواند ماما، دادا بگوید، جای نگرانی نیست. طیف بزرگی از مهارت‌ها در این سن شروع به ظهور می‌کنند و کودک خود را برای راه رفتن آماده میکند.
مهارتهای حرکتی درشت
- بدون پشتیبانی مینشیند.
- چهار دست و پا می‌رود.
- در حالی که برای حمایت به مبلمان یا دیوار تکیه داده، برای ایستادن تلاش میکند.
مهارتهای حرکتی ظریف
- می تواند اجسام ریز را با نزدیک کردن انگشت شست و سبابه بردارد.
- به اشیاء روی میز ضربه می‌زند.
- می تواند خودش غذا بخورد (هر چند کارش تمیز نیست).
- می تواند از یک فنجان نوشیدنی بخورد (برای تمرین، چند جرعه آب در یک فنجان پلاستیکی به او بدهید تا بنوشد.
توانایی‌های زبانی
- به ساخت ترکیب‌های صوتی جدید ادامه میدهد.
- از زبانش برای تغییر صدا استفاده میکند.
مهارتهای اجتماعی و بازی
- در این سن برای اولین بار دچار اضطراب جدایی می‌شود و در صورت دوری از مادر گریه میکند.
- با تمرکز بر دهان، صداهای زبان مادری اش را می‌آموزد.
مهارتهای شناختی
- روابط فضایی، یعنی درون و بیرون، و اشیاء تودرتو را تشخیص میدهد.
- تصاویر ذهنی و برچسب‌ها را کنار هم قرار میدهد.
- به صورت بصری و با گذاشتن اشیا در دهان کاوش میکند.
10 تا 12 ماهگی
اگر کودک در این سن هنوز نتوانسته اولین قدم‌ها را بردارد، نباید عجله کرد. رشد شناختی و حرکتی همه کودکان به طور دقیق مطابق با این جدول زمانی رخ نمی‌دهد و چند ماه تأخیر مسئله مهمی نیست. با عجله کردن و وادار کردن کودک به ایستادن ممکن است به پاهای او آسیب بزنید. به جای عجله برای تسریع رشد کودک، از لحظه لحظه رشد او لذت ببرید.
مهارتهای حرکتی درشت
- دست و پای مخالف را به طور همزمان حرکت میدهد.
- به راحتی از حالت خزیدن به حالت نشسته تغییر وضعیت میدهد.
- برای مدت طولانی مینشیند.
- از پله‌ها بالا می‌رود (اما پایین نمی‌آید).
- در حالی که چیزی را در دست گرفته است، راه می‌رود.
- اولین قدم‌های انفرادی را برمی دارد.
مهارتهای حرکتی ظریف
- با انگشت اشاره، می‌تواند به چیزهای مختلف اشاره کند.
- بلوک‌ها را روی هم قرار میدهد.
- صفحات کتاب را ورق می‌زند.
توانایی‌های زبانی
- «مامان» و «بابا» می‌گوید (اکنون از این واژه ها در جای درست و برای اشاره به والد دارای جنسیت درست استفاده میکند.)
- متوجه معنای «نه» می‌شود.
- سعی میکند صداهای حیوانات را تقلید کند.
مهارتهای اجتماعی و بازی
- می‌تواند بای بای کند.
- هنوز از خود اضطراب غریبگی نشان میدهد.
مهارتهای شناختی
- به درک پایداری شی دست یافته است. در این سن متوجه می‌شود که اگر شی از دید او خارج شود، هنوز وجود دارد. پس اگر روی اسباب بازی را با پارچه بپوشانید، پارچه را پس می‌زند تا اسباب‌بازی را بردارد.
- به درک بهتری از عمق می‌رسد.
- به درخواست‌های ساده پاسخ میدهد.
تبریک می‌گوییم. فرزند شما حالا دیگر از یک نوزاد به یک نوپا تبدیل شده است. با نگاهی روبه عقب می‌توانید مسیر پر فراز و نشیب رشد شناختی و حرکتی او را مرور کنید و حتی از تنوع آن شگفت‌زده شوید. در این مطلب رشد در سال اول را از جنبه های مختلف بررسی کردیم. با این حال، دقت داشته باشید که هر کودکی با سرعت مخصوص به خود رشد میکند.
کمی تفاوت رشد نسبت به این جدول زمانی رشد جای نگرانی ندارد
برخی از کودکان نیز برخی از مراحل رشد شناختی و حرکتی خود را جا می‌اندازند و پس از چند ماه، ناگهان به مرحله بعد جهش می‌کنند. برای مثال، بدون آنکه مرحله غلت زدن یا سینه خیز رفتن را تجربه کنند، شروع به چهار دست و پا رفتن می‌کنند.
والدین باید رشد شناختی و حرکتی نوزاد را زیر نظر بگیرند، چراکه این مهارت‌ها پایه رشد و پیشرفت او در مرحله پیش دبستانی و مدرسه است. کسب این مهارتهای اساسی به کودک کمک میکند که در سن پیش دبستانی بتواند مهارتهای خود را تقویت کند و آماده ورود به مدرسه شود. پیش دبستانی شادآموز تلاش میکند تا با بهره‌گیری از مربیان آگاه و متدهای جدید به رشد هر چه بهتر کودکان در تمام ابعاد کمک کند. لطفا نظرات و تجربیات خودتون رو با شاد اموز در قسمت نظرات همین مقاله در میان بگذارید.
شادآموز را در اینستاگرام دنبال کنید:
منبع:
babygooroo
همیشه نگران بودم که چرا بچم دیریاد گرفت وسایل رو دستش بگیره الان با خوندن مقاله مهارت حرکتی و رشد شناختی نسبت به کودکم اگاهی پیدا کردم مرسی از شاداموز
سلام همراه گرامی
سپاس از اینکه تجربه خود را با ما به اشتراک گذاشتید.