مدت زمان مطالعه: 9 دقیقه
رشد هیجانی کودک در اوایل کودکی (1تا2 سال)
با توجه به اینکه رشد کودک در اوایل کودکی حایز اهمیت است و بررسی ویژگی های مختلف آن ها کمک به شناخت ما از کودکان می کند، در این قسمت به ویژگی رشد هیجانی و اجتماعی در اوایل کودکی می پردازیم و سعی به رفع پاسخ های سوالات ذهنی والدین در مورد ویژگی های خاص کودک می کنیم. در ابتدا باید بدانیم که رشد هیجانی به چه معنی است.
رشد هیجانی چیست؟
برای مفهوم بیشتر این کلمه باید اول بدانیم که هیجان (Emotion) چیست؛ در ابتدا تصور کنید زمانی را که بسیار هیجان زده شده اید. در بیشتر اوقات انسان ها هنگام مواجه شدن با یک اتفاق غیر منتظره واکنشی عاطفی از خود بروز میدهند که این واکنش باتوجه به اتفاق رخ داده می تواند خوشایند یا ناخوشایند باشد. هیجانات و احساسات، تجاربی درونی هستند که در مقابل رخدادهای بیرونی در خود حس می‌کنیم، مثل احساسات خشم، غم، شادی، نگرانی، ترس و …
بعضی از این احساسات را در مقالات زیر بخوانید:
هیجان های اصلی شامل شادی، علاقه، ترس، تعجب، خشم، غم، نفرت اند که در تمام انسان ها همگانی است. هیجان در روانشناسی، جایگاه بسیار حساس و بنیادی دارد؛ زیراکه ریشه بسیاری از اختلال‌های روانی را تشکیل می‌دهد و حتی سلامتی انسان را تضمین می‌کنند؛ مثلا ترس باعث فرار از خطر و حفظ جان می‌شود.
هوش هیجانی پیامدهای مهم بسیاری برای کودکان و بزرگسالان به همراه دارد. کودکانی که هوش هیجانی بالاتری دارند بهتر می توانند توجه کنند، در مدرسه مشارکت بیشتری دارند، روابط مثبت بیشتری دارند و همدل تر هستند. آنها همچنین رفتارهایشان با دیگران را بهتر تنظیم می کنند و نمرات بالاتری کسب می کنند. برای بزرگسالان هوش هیجانی بالاتر با روابط بهتر، احساسات مثبت بیشتر در مورد کار مثلا برای معلمان، با استرس و فرسودگی شغلی کمتر مرتبط است. بنابراین تاکید بر روی توجه بر رشد هیجانی و اجتماعی در اوایل کودکی می شود.
رشد هیجانی چیست؟
حال رشد هیجانی یعنی رسش و گسترش این هیجانات در ابعاد ذهنی، زیستی، هدفمند و اجتماعی. باتوجه به اهمیت هیجانات در ابعاد مختلف زندگی ما، رشد هیجانی به کودک کمک میکند که آماده شود و پاسخ‌هایی زیستی و هدفمند برای سازگار شدن با هر موقعیتی که روبرو می‌شود بدهد مثلا ترس از حیوان درنده. در بعد اجتماعی و روابط وی کمک میکند علائم قابل تشخیص چهره‌ای، ژستی و کلامی داشته باشد که کیفیت هیجان‌پذیری ما را به دیگران منتقل میکند که این برای ایجاد ارتباط با دیگران حیاتی است.
رشد هیجانی طبیعی کودک نوپا چگونه است؟
در ابتدا هیجان های نوزاد، به شکل هیجان عمومی ظاهر می شوند. چون آن ها نمیتوانند احساسات خود را توصیف کنند، به سختی می توان مشخص کرد که آن ها دقیقا کدام هیجانات را تجربه می کنند. البته که شواهد نشان داده که افراد تمام نقاط جهان جلوه های مختلف هیجان را به صورت مشابه نشان می دهند (مانند لبخند در خوشحالی). این یافته ها نشان از فطری بودن علائم اجتماعی هیجان ها است. نقش دوستی با همسالان را در رشد کودک در این مقاله کاملا توضیح دادیم.
غیر از هیجان های اصلی که در سال اول پدیدار می شود، هیجان های خودآگاه که یک رشته احساس های سطح بالا اند، از جمله احساس گناه، شرم، خجالت، حسادت و غرور در نیمه دوم سال دوم زندگی کودک نمایان می شود. (به غیر از حسادت کودک که در سال سوم پدیدار می شود) این زمانی است که بچه های 18 تا 24 ماهه از خود به عنوان فردی مجزا و منحصر به فرد کاملا آگاه می شوند و میتوانند هیجانات را در خودپنداره خود تقویت یا به آن صدمه بزنند.
هیجان های خودآگاه غیر از خودآگاهی به عنصر دیگری نیاز دارند: آموزش بزرگسالان، که چه موقعی بچه باید احساس شرمندگی، عدم اعتماد به نفس، غرور یا گناه کند و این آموزش در سلامت کودک در بزرگسالی بسیار حائز اهمیت است که آن را بررسی می کنیم.
چگونه هوش هیجانی کودک را تقویت کنیم؟
از آنجایی که هوش هیجانی می تواند در موفقیت کودک در آینده نقش داشته باشد، محققان به این موضوع پرداخته‌اند که چگونه والدین میتوانند آن را در کودک تقویت کنند.
والدین به یکی از چهار روش زیر به احساسات کودک پاسخ می دهند:
- والدین بی توجه، آنها احساسات کودکان را بی‌اهمیت می‌دانند و سعی می‌کنند به سرعت آن را از بین ببرند، اغلب اینگونه والدین از طریق حواس‌پرتی ذهن کودک را منحرف می کنند.
- والدین ناسازگار، احساسات منفی را چیزی می دانند که معمولاً از طریق تنبیه باید از بین برود.
- والدین لایسزفیر یا سهل گیر، همه احساسات کودک را می پذیرند اما در حل مشکلات به کودک کمک نمی کنند یا رفتارهای مناسب را محدود می کنند.
- والدین مربی احساسات، آنها برای احساسات منفی ارزش قائل هستند، نسبت به ابراز آنها از سوی کودک پرخاشگری نمیکنند و واکنشی سریع نشان نمی دهند. از تجربه عاطفی خود به عنوان فرصتی برای پیوند با کودک برای ارائه ی راهنمایی او از طریق برچسب زدن به احساسات، نامگذاری احساسات و حل مسئله استفاده می کنند.
فرزندان والدینی که مربی احساسات هستند، از نظر جسمی سالم‌تر هستند، در مدرسه بهتر عمل می‌کنند و با دوستانشان بهتر کنار می‌آیند. پنج مرحله ی اساسی برای شناخت و کنترل احساسات وجود دارد. که با هم به بررسی آنها می پردازیم.
تمرین پنج مرحله ی مربیگری احساسات
مرحله 1: از احساسات کودک خود آگاه باشید.
والدینی که مربی احساسات هستند از احساسات خود آگاه هستند و نسبت به احساسات فرزندان خود حساس هستند. آنها از فرزندشان نمی خواهند با کلمات سخت احساساتش را بیان کند و آن را به طور دقیق شرح دهد.
مرحله 2: احساسات را به عنوان فرصتی برای ارتباط با کودک و آموزش ببینید.
احساسات کودکان یک ناراحتی یا چالش نیستند. فرصتی هستند تا با کودک خود ارتباط برقرار کنید و او را از طریق یک احساس چالش برانگیز آموزش دهید.
مرحله 3: گوش دهید و احساسات را تأیید کنید.
در حین گوش دادن به بیان عاطفی کودک، توجه کامل خود را به او معطوف کنید. آنچه را که می شنوید منعکس کنید. به این ترتیب به فرزند خود بگویید که آنچه را که می بیند و تجربه می کند درک می کنید.
مرحله 4: به احساسات آنها برچسب بزنید.
پس از اینکه به طور کامل گوش دادید، به کودک خود کمک کنید تا کلمات یا عباراتی برای بیان احساسات خود بسازد.
مرحله 5: به فرزندتان کمک کنید تا با محدودیت ها مشکل را حل کند.
همه احساسات قابل قبول هستند اما همه رفتارها قابل قبول نیستند. با پرورش مهارت های حل مسئله به کودک خود کمک کنید تا با احساساتش کنار بیاید. بیان را به رفتارهای مناسب محدود کنید. این شامل کمک به کودک شما برای تعیین اهداف و ایجاد راه حل برای رسیدن به آن اهداف است.
گاهی اوقات مراحل کوچینگ احساسات به سرعت اتفاق می افتد. در مواقع دیگر، این مراحل ممکن است زمان زیادی را ببرد. صبر کلید است. اگر مشکل بزرگ است، لازم نیست هر پنج مرحله در یک تعامل کامل شوند.
مقاله ی آموزش بیان احساسات در کودک را بخوانید.
نقش والدین در رشد هیجانی کودک چقدر است؟
نقش والدین در رشد هیجانی کودک بسیار مهم است و نداشتن آگاهی در مورد رشد کودک می تواند منجر به قضاوت ضعیف از کودکان و تصمیم گیری های نادرست شود.
به گفته زیگموند فروید، نوزادان در ابتدای تولدشان بر اساس غرایز مادرزادی هدایت می شوند اما به تدریج با تقلید از رفتارهای والدین شان با اطراف خود سازگاری پیدا می کنند. این رفتارها در رشد کودک نقش دارند. وی معتقد بود که منشا سلامت و ناسازگاری روان شناختی را می توان در کیفیت رابطه با والدین جستجو کرد. با توجه به نظریه اریکسون و تکمیل نظریه فروید بیان داشت که رشد سالم کودک به کیفیت پرستاری از او بستگی دارد. مثلا برطرف کردن ناراحتی کودک، بغل کردن او هنگام ترس، ناراحتی و خشم و احساسات مختلف. برای درک این هیجانات نیاز به شناخت کودک و توجه به حالات هیجانی وی است.
در سال دوم که شروع هیجانات خودآگاه نیز هست والدین باید در مورد رفتار خود محتاط و توجه ویژه داشته باشند مثلا در ایجاد احساس گناه، اگر والدین هنگام صحبت از لحاظ مالی در مورد خرید زیاد و هزینه ها و ممکن نبودن خرید خوراکی داشته باشد بچه ممکن است فکر کند حتی زیاد می خورد و در مورد خوردن خود احساس گناه کند و کم غذا شود تا به این شکل کمک کند. این میتواند در بزرگسالی نیز ادامه پیدا کند و هر وقت که غذایی بخواهد بخورد اول به قیمت فکر می کند و از خوردن زیاد آن احساس گناه می کند. لذا والدین می توانند در ایجاد طرحواره ها یعنی درونی کردن تجربه ها در کودکان موثر باشند.
یک بازی هدفمند برای تقویت هوش هیجانی در کودک را در این مقاله از شادآموز ببینید.
هیجانات عنصر اصلی روابط و سازماندهی طرحواره ها اند اگر والدین توجه به احساسات حسادت، شرم، گناه، غرور و خجالت ندهند می تواند در شکل گیری شخصیت کودکشان اختلال ایجاد کند.
یکی از مهمترین کارهایی که والدین باید اهتمام بورزند، درک روانشناسی کودک است که شامل همین هیجانات و احساسات کودک نیز می شود. درک روان شناسی کودک نیاز به شناسایی رفتار کودک خود و اینکه بفهمند کودک آن ها چه چیزی را دوست دارد یا دوست ندارد، چه چیزی باعث خندیدن، گریه، ایجاد انگیزه، ترس، ناراحتی، شرم، غرور، خشم و تک تک هیجانات کودک است، می شود.
توجه به هیجانات کودک نه تنها در ایجاد شخصیت سالم کمک می کند بلکه در پیشرفت روابط اجتماعی و هوش هیجانی کودک نیز دخیل است. با بررسی و کمک از متخصصین کودک می توانیم برای کودک مان با ساده ترین چیزها پله ای برای موفقیت آینده اش باشیم.
شادآموز را در اینستاگرام دنبال کنید:
منبع:
1.کتاب روانشناسی رشد یک (از لقاح تا کودکی)؛ نویسنده: لورا برگ
2.کتاب رشد و شخصیت کودک؛ نویسنده: پاول هنری ماسن
با خودندن مقاله ش رشد هیجانی کودک منو پدر روژینا فکر کنم والدین مربی احساسات کودک هستیم مرسی از شاداموز