مدت زمان مطالعه: 9 دقیقه
انسان ها از تولد تا پیری، دوره های مختلف رشدی در جنبه های شناختی، اجتماعی، فیزیکی و هیجانی رو پشت سر میگذارن و مهارت هاشون به مرور زمان پیچیده تر میشه و تسلطشون بر محیط اطراف و رفتارها و اندام هاشون بیشتر میشه. تا زمان پیری همه انسان ها به کمک احتیاج دارن و دوست دارن که از طرف بقیه مردم یا دست کم از طرف خانواده هاشون درک بشن. در این بین نوزادان بیشترین کمک رو برای حفظ و ادامه زندگیشون نیاز دارن. نوازدان حتی برای غذا خوردن و انجام عمل دفع هم به کمک و رسیدگی نیاز دارن.
در این شرایط پدر و مادر نوزاد میتونن با اطلاع از طرز تفکر، احتیاجات و معنی رفتارهای نوزادشون به او کمک کنن. افراد پیر هم گاهی احتیاج به رسیدگی دارن اما فرق عمده ای که بین اونها وجود داره این هست که نوزادان نمیتونن صحبت کنن و باید از طریق رفتار و زبان بدن یا گریه کردن مفهوم خودشون رو برسونن.
بنا به همین دلایل کسب اطلاعات درباره ویژگی های کلی نوزاد و خواسته های او برای والدینی که نوزاد دارن یا کسانی که قصد داشتن بچه دارن، ضروری است. در این مقاله سعی شده تا بعضی از ویژگی هایی که به طور گسترده، نوزادان با آنها مواجه هستند، بررسی شود.
مکیدن شست
دوره ی حسی-حرکتی چه دوره است؟
پیاژه (روانشناس کودک) دو سال اول زندگی کودک را دوره حسی-حرکتی نامیده است. در این مرحله کودک با استفاده حواس و حرکت به سمت پدیده های مختلف دنیا را می شناسد. این رفتارها ابتدا با دیدن اشیا و بعد با حرکت به سمتشون اول با چنگ زدن آنها و بعد به مرور با سینه خیز رفتن به سمت شی موجود اتفاق میفتد. نوزادان مسائل خود را با رفتارهایشان حل میکنند. هنوز توانایی استفاده از ذهن و عملیات رو پیدا نکرده اند.
ویژگی عمده نوزادان چیست؟
در این سن مرحله اول رشد شناختی کودک شکل می گیره و این مرحله، مرحله حسی حرکتی نام داره. دلیل این نام گذاری این هست که کودک دنیای اطرافش رو با استفاده از حواس پنج گانه میشناسه. کودک با دیدن و شنیدن و لمس کردن میتونه اطرافش رو بشناسه. گاهی برای شناخت بیشتر بعضی اشیا اونها داخل دهانش می بره. این رفتار به این دلیل صورت میگیره که کودک با مکیدن سینه مادر یادگرفته که میتونه از این حسش استفاده کنه.
توانایی تحمل بوی بد رو نداره و به سرعت گریه میکنه و در صورت اتفاق افتادن همچین اتفاقی از منبع بوی بد دوری میکنه. اگر کودک به 6 ماهگی رسیده باشه و از غذاهای کمکی استفاده کنه، در صورتی که از طعم بعضی مواد غذایی خوشش نیاد دیگر از آن غذا استفاده نمیکنه. حس شنوایی در نوزادان به این صورت خواهد بود که با شنیدن صدای جغجغه به طرف صدا برمیگردن و توجهشون به منبع صدا جلب میشه هم چنین در مقابل صدای زیاد و بلند واکنش نشون میدن. واکنش ها در صورت نا خوشایند بودن موقعیت معمولا به صورت گریه و جیغ زدن است و در صورت خوشایند بودن به صورت لبخند زدن هست. به این ترتیب کودکان هم از نوزادی میتونن به شناخت نسبی اطرافشون برسن. رشد سیستم حسی حرکتی تا یک سالگی 4 مرحله داره که به ترتیب اونها رو بررسی میکنیم.
حسی حرکتی نوزاد
مرحله اول: (0 تا 1 ماهگی) _ تمرین بازتاب ها
نوزادان در این مرحله بازتاب های مادرزادیشون رو به کار می برند و بر اونها کنترل نسبی پیدا میکنند. به طور مثال هر چیزی که نزدیک دهانشون باشه می مکند و داخل دهان می برند یا به هر چیزی که کف دستشون رو لمس کنه، به اون چنگ میزنند. اونها این بازتاب ها رو مکررا انجام میدن و تمرین میکنند تا در اونها به تبحر میرسند اما قادر نیستند خودشون رو به چیزی برسونند یا با دست چیزی رو بردارن و بمکند.
مرحله دوم: (1 تا 4 ماهگی) _ واکنش های اولیه
کودکان در این سن کارهایی که به طور تصادفی اتفاق میفته و برای اونها خوشایند هست رو بار ها و بار ها تکرار میکنند مثل مکیدن شست. شست کودک به به طور اتفاقی به دهانش برخورد میکنه و کودک طبق بازتاب هایی که در اون ها ماهر شده شستش رو میمکنه. درنتیجه به حس لذت خوشایندی برای کودک تبدیل میشه و این کار رو بارها و بارها تکرار میکنه. این رفتار به این دلیل اولیه نامیده میشه که به بدن خود کودک مربوط میشه و این کشف کردن های اتفاقی، کشف اعضای بدن خود کودک هست نه اجسام خارجی.
واکنش های ثانویه نوزاد
مرحله سوم: (4 تا 8 ماهگی) _ واکنش های ثانویه
در این سن کودک میتونه به اطراف دست ببره و بعضی از چیزهای سبک و متحرک رو به طور تصادفی حرکت بده. یکی از این اشیا، عروسک های کوچکی هست که در بالای تخت کودک نصب شده اند و کودک با دست ها یا پاهاش به طور تصادفی اونها رو به حرکت در میاره. در نتیجه ی این کار کودک از کشف این حرکت و این که خودش باعث این حرکت بوده خوشحال میشه و به پدیده ای خوشایند برای کودک تبدیل میشه و بعد از این کودک شما این کار رو با اراده و به قصد ایجاد حرکت انجام میده. دلیل نام گذاری ثانویه بر این واکنش این هست که در بیرون از بدن کودک انجام میشه.
مرحله چهارم: (8 تا 12 ماهگی) _ هماهنگ سازی
در این مرحله کودک دارای اراده و هدف میشه. به این صورت که اگر جغجغه ای رو ببینه با دانستن اینکه اگر تکونش بده صدا میده، اون رو به حرمت درمیاره. یا اگر اسباب بازی دیگری رو سویی دیگر ببینه میتونه به سمتش بخزه. کودک شما در این سن میتونه تصمیم بگیره و بعضی از پیامد ها رو پیش بینی کنه. میتونه با هدف برداشتن وسیله ای بخزه و یا با هدف نشون دادن صدای جغجغه اون رو کنار شما به حرکت در بیاره. میتونه مشکلاتی رو هم حل کنه. برای مثال در صورتی که دستش به اسباب بازی مورد نظر نمیرسه میتونه خم شه و اون رو برداره. قطعا نباید از کودک در چنین سنی توقع انجام اعمال بزرگتری داشته باشیم.
در دوره ی حسی-حرکتی، درک و دریافت کودک از محیط چگونه است؟
یکی از نکات مهم در دوره حسی-حرکتی دریافت و درکی هست که کودک از اشیا دارد. از نگاه پیاژه کودکان در بدو تولد درکی از پایدار بودن شی ندارند. به این معنی که نمی توانند درک کنند یک شی وقتی که از دید آنها پنهان شده است هنوز هم وجود دارد. درک و فهم این موضوع یکی از مسائل اساسی هست که کودک باید با آن مواجه شود.
به طور مثال اگر اسباب بازی کودک رو پشت جسمی قرار دهید کودک تصور می کند که آن اسباب بازی برای همیشه نیست شده است. این موضوع به این معنی است که نوزاد تصور می کند اشیا تنها زمانی وجود دارند که دیده می شوند و می توان آنها را لمس کرد در غیر اینصورت آنها وجود ندارند.
کودکان تا حدود هشت ماهگی همچنان به این باور ادامه می دهند از هشت ماهگی تا دوازده ماهگی کودک متوجه می شود که آن شی هنوز وجود دارد و مثلا شی پشت مبل قرار دارد اما زمانیکه به او بگویید آن را برایتان بیاورد دچار شک و عدم اعتماد در جهت یابی خودش می شود و وجود آن را باور نمی کند. در کل این مرحله دو سال طول می کشد و پس از آن به شناخت بهتری از جهان می رسد.
کشف محیط توسط کودک
ذهن یک انسان با شناخت اشیا و به طور ساده شروع به کار می کند. بنابراین اینکه دوره حسی حرکتی اولین دوره ی رشدی کودک باشد طبیعی است. کودک با استفاده از زبان و دست و چشمها و… دنیای اطراف را در حد توانایی مغزیش می شناسد. در سنین بالاتر با ایجاد تغییرات در همین شناخت اولیه به شناختهای بالاتر دست پیدا می کند. به طور مثال با آب پاشیدن و آویزان شدن از میله هاو… می تواند شناخت بیشتری از جهان اطرافش پیدا کند. لمس کردن، دیدن، حس کردن و… باعث کشف بیشتر محیط می شود و کودک می تواند بهتر دنیا را بشناسد و رفتار با پدیده های اطراف برایش ساده تر می شود.
برخی بازی ها در نوزادی هستند که باعث رشد بهتر شناخت کودکان می شود. برخی از این بازیهای خلاقانه را در این مقاله آورده ایم.
جهان اطراف برای کودک بسیار نامنظم و سخت است. بنابراین نیاز هست که به ترتیب و به مرور دنیای اطراف و شناخت ونحوه رفتار با پدیده های بیرونی را به کودک آموزش بدهیم. کودک حتی نسبت به خودش هم شناختی ندارد. به مرور زمان یاد می گیرد که چگونه باید با دست و پاهای خودش کار کند و با کارکرد اعضای بدنش آشنا می شود. در این مرحله نمی تواند پدیده های اطراف را از هم جدا بداند و همه را از دید خودش قضاوت می کند. به همین دلیل به این رفتار خود مرکز بینی می گوییم.
پایداری شی به چه معناست؟
تا قبل یک سالگی اشیا برای او همیشگی نیستند به طور مثال یکی از اسباب بازی هایی که امروز با آنها بازی کرده است اگر از دید او پنهان شود تا چند لحظه بعد برای دیگر وجود نخواهد داشت. حتی کودک دنبال آن هم نخواهد گشت. اما در حدود هجده ماهگی اگر این اتفاق بیفتد کودک ابتدا به دستان شما نگاه می کند و سپس اطراف را نگه می کند تا شاید اسباب بازی را پیدا کند. این که کودک دریابد که اشیا زمانیکه از دید او ناپدید می شوند بازهم وجود دارند درک بزرگیست که آن را پایداری شی می نامند. با این وجو او هنوز فکر نمی کند. تفکر کودک زمانی آغاز می شود که کودک توانایی تکلم پیدا کرده باشد.
همین اعمال و رشد به مرور زمان، باعث می شه تا از سلامت رشد کودکتون مطمئن بشید و با توجه کردن به اعمال کودک، در صورت تأخیر یا کندی و ناتوانی های حرکتی کودک رو به متخصص نشون بدید. لازمه بدونید که همه ی این رفتارها به طور قطعی در سنین نام برده در مقاله آغاز نمی شن و کودکان با هم متفاوت هستن اما مراحل و حدود زمانی رشد کودک به همین ترتیب خواهد بود. برای خوندن مطالب بیشتر از ویژگی های نوزاد و کودکتون میتونید به وبسایت مرکز پیش دبستانی شادآموز مراجعه کنید.
شادآموز را در اینستاگرام دنبال کنید:
منبع: رایس، ف. فیلیپ، (1390) رشد انسان، ترجمه دکتر مهشید فروغان
مرسی من همیشه میخواستم بدونم کی کودک توانایی فکر کردن داره و توانایی هاش در نوزادی از کی پدیدار میشه ممنون