تفکر خلاق و نقاد در کودکان چگونه است؟

مدت زمان مطالعه: 9 دقیقه

تفکر خلاق و نقاد در نوباوگی (1تا2 سال)

يكي از مهم ترين مهارت هاي سالم زيستن، مهارت تفكر نقاد است. منظور از تفكر نقاد آن است که فرد اطلاعات، گفته ها و نظرات و پيشنهادها را بررسي کند و هيچ انديشه، پيشنهاد يا نظري را بدون ارزیابی نه بپذیرد و نه رد کند. خب آیا در کودکان هم دیده می شود؟ واقعیت آن است که بر اساس مطالعات علمی در دنیای پیچیده امروز کودکان برای دستیابی به موفقیت و شادکامی نیازمند مهارت هایی هستند که یکی از آنها تفکر انتقادی است. این تفکر عموما با به حرف افتادن کودک و پرسش هایش شروع می شود. این چیست؟ آن چرا اون شکلی است؟ و از این قبیل سوالات. در این بحث به طور کلی تفکر خلاق و نقاد در کودک را بررسی می کنیم و راهکار های کامل تر با توجه به سن کودک بعد از 3 سالگی ارائه خواهد شد.

تفکر نقاد در کودکان چیست؟

تفکر نقادانه یعنی توانایی تصمیم‌گیری و حل مشکلات بر مبنای استدلال و شواهد منطقی و کنار گذاشتن احساسات در تصمیم‌گیری‌ها. تحقیقات نشان می‌دهد این نوع نگرش به موضوعات باعث می‌شود تصمیمات درست تری اتخاذ نمایید.
در واقع اين مهارت از فرد مي خواهد که در مورد ابعاد زندگي خود و دیگران به صورت نقادانه فکر کند و حتی در مورد تفكر خود براساس آنچه در تفكر نقاد بدان رسیده عمل کند. آنچه در مورد مهارت تفكر نقاد مي توان گفت آن است که نقاد بودن به اندازه تفكر ارزشمند است.

ویژگی های تفکر نقادانه در کودکان چیست؟

تفكر انتقادي نه تنها بر افزايش خلاقيت كودكان تاثير مي گذارند، بلكه مي تواند به توسعه ويژگي هايي نظير كنجكاوی، انعطاف پذيری و پويايی ذهن بینجامد. بر این اساس مهمترین کاربردهای تفکر انتقادی در زندگی کودکان:

• توانایی تشخیص پیشنهاد، اطلاعات سالم از پیشنهاد، اطلاعات ناسالم
• امکان تشخیص و ارزیابی اطلاعات اساسی برای یک تصمیم گیری
• توانایی تشخیص واقعیت ها و محدود نشدن به حدس و گمان
• امکان پیش بینی پیامدهای اعمال و رفتارهای خود قبل از انجام آن

آموزش تفکر خلاق و نقاد در کودک نوپا

تفکر نقادانه می‌تواند به ‌مثابه جعبه‌ابزاری از مهارت‌ها تصور شود که کودکان را قادر می‌سازد عمیق‌تر و روشن‌تر دربارۀ آنچه به آن باور دارند (آنچه می‌خوانند یا در رسانه‌ها می‌شنوند یا …) و دربارۀ آنچه باید انجام دهند فکر کنند. چنین تفکری به آنها کمک خواهد کرد نسبت به اطلاعاتی که دریافت می‌کنند هوشیارتر باشند و کمتر در معرض قانع شدن متعصبانه، پیش‌داوری و باور یا رفتار نامعقول قرار گیرند. پرورش این مهارت‌ها در مدرسه از آن‌رو اهمیت دارد که یادگیری عاقل و منطقی بودن، مستقل بودن و برای خود فکر کردن عناصر کلیدی هر نوع آموزش است.

مهارت تفکر نقاد از چه سنی آغاز می شود؟

این مهارت عموما در مدرسه بسیار حائز اهمیت است اما زمینه های آن را والدین قبل از شروع مدرسه ایجاد می کنند.
بچه ها با رشد اجتماعی و شناختن خود و اطرافشان شروع به پرسش می کنند. این امر در یک و نیم سالگی شروع می شود و قبل از آن با اشاره برای دانستن و یادگیری سوال می پرسیدن. والدین با پاسخ های منطقی زمینه را برای رشد آغاز می کنند.

والدین اجازه دهند کودکان پاسخ هایی به پرسش های خود نیز بدهند. ممکن است خونه ای که ما به طور قالبی می سازیم از منظر کودک به یک شکل دیگر باشد. اجازه دهید خلاقیت خود را بیان کند، بسازد و دنیای جدیدی را ایجاد کند.

اگر والدین از همان ابتدا یک سری باید و نباید و قوانین برای بازی و ساختن و کشیدن کودک بگذارند کودک یاد نمی گیرد فکر کند. گاها وقتی یک شکلی جدید از بازی اختراع می کنند به دنبال تشویق و تقویت از جانب والدین اند. اگر در واکنش به کار نو و جدیدی که انجام دادند شروع به تحقیر و مسخره کردن آن ها کنید عواقبی چون غالبی بودن و ترس از ریسک و ترس از متفاوت بودن را در پی دارد.

شاید با مطالعه ی این مقاله، اکنون به این می اندیشید که کودکان دو و سه سال چگونه فکر می کنند؟ برای درک صحیح این موضوع این مقاله از شادآموز را بخوانید.

تفکر انتقادی و خلاق چگونه پرورش می یابد؟

ایجاد مهارت‌های تفکر انتقادی از طریق تعاملات روزمره اتفاق می‌افتد، شما می توانید در حالی که با فرزندتان صحبت می‌کنید، سؤالات با پایان باز بپرسید، و اجازه ‌دهید فرزندتان کند و کاو کند و موضوعات را حل کند. هر کودک هزاران تفکر و تصور متفاوت با دیگر کودکان دارد. ممکن است برگ یا سنگ را به شکلی دیگر تصور کند. خانه ای را بالدار بکشد و یا ماشینی را پرنده؛ اگرچه در دنیا امروز ماشین پرنده به وقوع پیوسته اما در بیست سال گذشته چیزی غیر قابل تصور بوده است.

دوری کردن از تعصب و غالبی بودن

برای ایجاد تفکر خلاق، والدین نیز باید از غالبی بودن خود دست بکشند و اجازه دهند تفکر و تصورات کودک پرواز کند. آن ها را نترسانید. ممکن است از جانب والدین کار کودک مسخره و یا غیر مفید باشد اما همین کار ممکن است در آینده شروعی جدید برای جامعه باشد. آموزش تفکر انتقادی نیازمند ارائه یک سری دستور العمل های مشخص به کودکان و ملزم ساختن آنها با پیروی از این متدها است. اما باید مراقب باشید که در این حیطه هیچ گونه رفتار تعصب آمیز و یا توام با اجبار از خود نشان ندهید. اگر کاری را از کودک خود می‌خواهید، همیشه دلیل آن را نیز شرح دهید.

پاسخ های باز

در پاسخ به سوالات کودک، از پاسخ های آماده و بسته بندی شده برای کودکان بپرهیزید. مثلا قبلش اگر توان پاسخ داشت نظر اورا بپرسید. بعد با علت و منطقی جواب اورا بدهید. اجازه دهید کودک آن را ارزیابی و بررسی کند و سپس آن را درک کند. این سرچشمه ای برای تفکر نقادانه و خلاق برای کودک می تواند باشد.

به جای پاسخ دادن سریع به سؤالاتی که فرزندتان مطرح می کند، با پرسیدن سؤالاتی در مقابل به او کمک کنید انتقادی فکر کند: “چه ایده هایی دارید؟ فکر می کنید اینجا چه اتفاقی می افتد؟” به پاسخ های آنها احترام بگذارید، خواه آنها را صحیح می بینید یا نه. می توانید بگویید: “این جالب است. به من بگو چرا چنین فکر می کنی.”

گفت و گو رفت و برگشتی

هر چند ممکن است کودکان خردسال برای فراگیری دروس زندگی در قالب منطق رسمی آمادگی کافی نداشته باشند، اما شما می توانید روند ساده نتیجه‌گیری را به آنها آموزش دهید. تنها لازم است با فرزندتان گفت و گوهای رفت و برگشتی انجام دهید. برای مثال اگر مایل به شرکت در برنامه‌ای خاص یا پوشیدن لباس منتخب شما نیست، از او بخواهید دلایل خود را برایتان توضیح دهد.

ایجاد پرسش

پرسش اساس تفکر انتقادی است. پرسشگری توانمندی ذهنی کودکان را افزایش می‌دهد و یادگیری را برای آن‌ها مفرح و مهیج می کند. از طریق پرسش کردن، کودکان نقش فعال بیشتری در تفکر نقادانه و استدلال پیدا می‌کنند.

فرصت هایی برای بازی فراهم کنید.

ساختن لگوها، ایفای نقش و نمایش با دوستان یا بازی های فکری، همگی تفکر انتقادی کودکان را می سازد.

مکث و صبر کنید.

دادن زمان کافی به فرزندتان برای فکر کردن، تلاش برای انجام یک کار یا ایجاد پاسخ بسیار مهم است. این به کودک فرصتی می دهد تا به جای پاسخ دادن با اولین واکنش درونی خود، در مورد پاسخ خود فکر کند و شاید اصلاح کند.

فوراً مداخله نکنید.

بچه ها برای رشد نیاز به چالش دارند. قبل از اینکه برای حل یک مشکل وارد شوید، صبر کنید و تماشا کنید.

به کودکان در درک و ایجاد فرضیه ی اولیه کمک کنید.

وقت گذاشتن برای شکل دادن به درک اولیه ی کودک از موضوع در حین بازی یک تمرین تفکر انتقادی است که به رشد مهارت های او کمک می کند. سعی کنید از فرزندتان بپرسید: “اگر این کار را انجام دهیم، فکر می کنی چه اتفاقی می افتد؟” یا “بیا پیش بینی کنیم که در آینده چه اتفاقی می افتد.”

کودک را به تفکر به روش های جدید و متفاوت تشویق کنید.

با اجازه دادن به کودکان برای تفکر متفاوت، به آنها کمک می کنید تا مهارت های خلاقانه حل مسئله خود را تقویت کنند. سوالاتی مانند “چه ایده های دیگری را می توانیم امتحان کنیم؟” یا با گفتن «بیایید به همه راه‌حل‌های ممکن فکر کنیم»، فرزندتان را تشویق کنید که گزینه‌هایی ایجاد کند.

البته، شرایطی وجود دارد که شما به عنوان والدین باید وارد عمل شوید. در این مواقع، شما باید خودتان از الگوهای تفکر انتقادی استفاده کنید. همانطور که در فرآیند تصمیم گیری روی موضوع تمرکز دارید، آنچه در ذهن شما اتفاق می افتد را به صورت شفاهی بیان کنید. کودکان از مشاهده طرز فکر شما یاد می گیرند. وقت گذاشتن برای اینکه به فرزندتان اجازه دهید مسائل را حل کند، برای رشد مهارت های تفکر انتقادی فرزندتان در بلندمدت ضروری است.

دانستن طرز تفکر در کودکان 5 و 6 ساله برای اینکه بتوانید بهتر با فرزندتان در این سنین رفتار کنید و آنان را به تفکر وا دارید به شما کمک خواهد کرد.

با این تمرین ها در ابتدای کودکی به مرور زمان می‌آموزد که علاوه بر ریشه‌یابی نتیجه‌گیری‌های خود، علل ذکر شده توسط دیگران را هم ارزیابی کند. پس به او فرصت تصمیم‌گیری بدهید و درهنگام تصمیم گیری، اجازه دهید به اندازه کافی فکر کند، دلایلش را بگوید و کاری را که درست می‌داند عملی کند. به جای او تصمیم نگیرید فقط راهنمایی‌های لازم را به او بدهید و خطرات و هشدارهای لازم را بگویید.

با مطالعه ی مقاله ی فلسفه برای کودکان، متوجه می شوید کلاس های فلسفه برای کودکان یکی از راه های تقویت تفکر انتقادی در کودکان است.

با توجه به ویژگی های تفکر نقادانه وتاثیر بر پویایی ذهن و انعطاف پذیری و کنجکاوی کودک نقطه عطفی برای دیگر رشدهای هیجانی و اجتماعی کودک نیز می باشد. باعث سازگاری و تعاملات گسترده و به هنجار برای کودک است. مجموعه این توانایی‌ها موجب می‌شود تا کودکان در نوجوانی و جوانی از آسیب‌های روانی، اجتماعی مانند بزهکاری، بی بند و باری، اعتیاد، فرار از منزل، فرار از مدرسه، خشونت، بی توجهی به قوانین و مقررات و … به نسبت بیشتری مصون بمانند. سوالات و تجربه های خودتون رو با ما به در قسمت دیدگاه ها به اشتراک بذارید تا پاسخ خود رو از متخصصین شاد آموز در اسرع وقت دریافت کنید.

شادآموز را در اینستاگرام دنبال کنید:

 

منبع:
1.کتاب تفکر نقادانه برای کودکان، نویسنده: دنیس تیلور، مل لیسستر
2.مقالات تحقیقاتی حوزه مهارت تفکر نقادانه در ایران